Stolica Apostolska w sposób formalny uznała istnienie odrodzonego państwa polskiego 30 marca 1919 r., a pierwszym nuncjuszem został mianowany ks. prał. Achille Ratti. Odpowiedzią ze strony polskiej było mianowanie 1 lipca 1919 r. posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym przy Stolicy Apostolskiej prof. Józefa Wierusza-Kowalskiego.

Wcześniej, od połowy 1918 r., ks. Ratti przebywał w Polsce jako wizytator apostolski. Pod jego przewodnictwem odbył się w Warszawie w dniach 12-14 marca 1919 r. zjazd biskupów ze wszystkich dawnych zaborów. Zjazd ten uznaje się za początek pracy Konferencji Episkopatu Polski.

Pierwszy nuncjusz

Pierwszy po 120 latach przedstawiciel Watykanu w odrodzonej Polsce przyjął sakrę biskupią z rąk abp. Aleksandra Kakowskiego 28 października 1919 r. w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Podczas wojny polsko-bolszewickiej nuncjusz Ratti, jako jeden z nielicznych dyplomatów, pozostał w Warszawie, by umacniać i podnosić na duchu obrońców stolicy. Niemal rok później arcybiskup opuścił Warszawę. Na konsystorzu 13 czerwca 1921 r. papież Benedykt XV mianował go arcybiskupem Mediolanu i kardynałem, a 6 lutego 1922 r. Achille Ratti został wybrany na papieża i przyjął imię Pius XI. Jego następcą został abp Lorenzo Lauri.

W sierpniu 1921 r. rozpoczęły się prace nad konkordatem. Trwały ostatecznie 4 lata. 16 czerwca 1924 r. rząd Władysława Grabskiego zatwierdził projekt konkordatu. 10 lutego 1925 r. konkordat został podpisany w Rzymie, a 30 maja prezydent Stanisław Wojciechowski dokonał ostatecznej jego ratyfikacji.

Okres II wojny światowej

5 września 1939 r., po agresji niemieckiej na Polskę, abp Filippo Cortesi – kolejny nuncjusz opuścił Warszawę i udał się wraz z władzami państwowymi do Rumunii. Stosunki dyplomatyczne nie zostały jednak zawieszone.

Od 1 listopada 1939 r., po faktycznej likwidacji Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie, funkcję reprezentanta Stolicy Apostolskiej dla okupowanych ziem polskich pełnił formalnie nuncjusz apostolski w Berlinie – Cesare Orsenigo. Reprezentantem dyplomacji watykańskiej przy władzach polskich na uchodźstwie w Angers został natomiast dotychczasowy audytor warszawskiej nuncjatury, a późniejszy kardynał – Alfredo Pacini.

Po wojnie, kiedy rząd komunistyczny jednostronnie wypowiedział konkordat ze Stolicą Apostolską, reprezentująca rząd londyński Ambasada Polska w Rzymie miała istotne znaczenie w przekazywaniu Stolicy Apostolskiej stanowiska polskiej emigracji oraz licznych informacji z kraju. Liberalizacja w Polsce po 1956 r. zachwiała pozycją emigracyjnej ambasady, tym bardziej że z dystansem do jej istnienia odnosił się prymas kard. Stefan Wyszyński. W 1958 r. amb. Kazimierz Papée przestał być traktowany jako pełnoprawny ambasador, a jego funkcja została określona przez Sekretariat Stanu jako „kierownik ambasady”.

Kościół za żelazną kurtyną

Tuż po zakończeniu II wojny światowej, w trudnej dla Kościoła w Polsce sytuacji politycznej, 8 lipca 1945 r. papież Pius XII wydał dekret o przyznaniu prymasowi Polski – kard. Augustowi Hlondowi nadzwyczajnych pełnomocnictw legata papieskiego. Obejmowały one – wobec nieobecności nuncjusza oraz wobec groźby uniemożliwienia kontaktu Episkopatowi Polski z Rzymem – szerokie uprawnienia zarezerwowane w zwykłej sytuacji dla Stolicy Apostolskiej. Wzmocniło to pozycję prymasów Polski w Episkopacie, co ułatwiło wewnętrzną konsolidację Kościoła w Polsce wobec zewnętrznego zagrożenia. Dzięki temu najpierw prymas Hlond, a następnie prymas Wyszyński mogli się stać tak istotnymi autorytetami i samodzielnie kreować linię Kościoła wobec komunistycznych władz.

Ocieplenie

Pierwsze kontakty na linii Stolica Apostolska – PRL nastąpiły dopiero wraz z rozpoczęciem pontyfikatu Jana XXIII. W listopadzie 1966 r. rozpoczęły się dość częste wizyty w Polsce abp. Agostino Casarolego. Polityka ta ułatwiła regulację sytuacji Kościoła na ziemiach poniemieckich. W lutym 1974 r. ustanowiono zespół ds. stałych wzajemnych roboczych kontaktów, któremu od strony watykańskiej przewodniczył abp Luigi Poggi; szefem delegacji polskiej był Kazimierz Szablewski, a następnie został nim Jerzy Kuberski.

Do prac nad uregulowaniem relacji PRL – Stolica Apostolska powrócono na początku 1981 r. w okresie Solidarności. Ostatecznym ich efektem było przyjęcie przez Sejm 17 maja 1989 r. trzech ustaw uznających prawny status Kościoła i gwarantujący mu możliwości pełnienia swej misji.

17 lipca 1989 r. – po przeszło czterech dziesięcioleciach od zerwania konkordatu – zostały wznowione pełne relacje dyplomatyczne między Polską a Stolicą Apostolską. 26 sierpnia 1989 r. Jan Paweł II mianował nuncjuszem apostolskim w Polsce ks. prał. Józefa Kowalczyka. Z kolei prezydent Wojciech Jaruzelski mianował ambasadorem przy Stolicy Apostolskiej Jerzego Kuberskiego, który wkrótce został zastąpiony przez prof. Henryka Kupiszewskiego.

Nuncjusz Kowalczyk szybko podjął prace nad przygotowaniem konkordatu między Polską a Stolicą Apostolską.

8 lipca 1993 r. wynegocjowany tekst został zaaprobowany przez Jana Pawła II. Ratyfikacja konkordatu, ze względu na opór lewicowej większości, nastąpiła dopiero 23 lutego 1998 r. Umowa weszła w życie 25 kwietnia 1998 r.

Na podst. KAI