Po klęsce powstania styczniowego w świadomości Polaków nastąpił zanik ideologii niepodległościowej. Dotknął on wszystkie zabory; zwyciężyła ugoda w stosunku do zaborców. Odrzucono ideę walki zbrojnej, zdawało się - na zawsze. Nastąpił swoisty marazm psychiczny, który wyraził się m.in. w ideologii pozytywizmu, niosącej również negatywne skutki.
Jednak na przełomie XIX i XX wieku zaczęły zachodzić zmiany w świadomości młodego pokolenia Polaków. Zaczynano dostrzegać wielkość Polski niepodległej i celowość walki o niepodległość. Najsilniej dokonywało się to w Galicji. Jednym z pierwszych przejawów był rozwój Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", krzewiącego ideologię patriotyczną. We Lwowie w 1899 r. ukazywało się czasopismo Promień o ideologii patriotycznej. "Promieniści" przyczynili się do powstania konspiracyjnych grup wojskowych i politycznych. Od 1904 r. działała organizacja " Nieprzejednani" i grupa skupiona przy czasopiśmie Odrodzenie oraz młodzież skupiona wokół pisma Zarzewie.
Teren Galicji dawał schronienie konspiratorom z zaboru rosyjskiego. Tutaj znalazł się Józef Piłsudski po klęsce rewolucji w Rosji, mając za sobą przeszłość osobistego udziału w Organizacji Bojowej. W Galicji przystąpił do działań niepodległościowych. W czerwcu 1908 r. we Lwowie wraz z towarzyszami założył Związek Walki Czynnej - tajną organizację wojskową, mającą przygotować kadry dla przyszłego powstania w zaborze rosyjskim. Sieć tej organizacji rychło rozszerzyła się na wszystkie ziemie polskie. ZWC zorganizował tajne szkolnictwo wojskowe. Ujawnił się w 1912 r. W napiętej sytuacji międzynarodowej władze austriackie zezwoliły na utworzenie jawnych polskich organizacji wojskowych z zastrzeżeniem, że w razie wojny będą one działały u boku Austro-Węgier. I tak powstały: we Lwowie w 1910 r. -
Związek Strzelecki i w Krakowie - Towarzystwo "Strzelec". Były one kierowane przez tajny jeszcze ZWC. W 1911 r. utworzono jawne "Polskie Drużyny Strzeleckie", działające nielegalnie w innych zaborach. Ich komendantem był Piłsudski. Były również mniejsze organizacje, np. Armia Polska. W przededniu I wojny światowej ruch strzelecki wyszkolił ok. 12,5 tys. ludzi ze stopniami podoficerskimi i oficerskimi. Członkowie tych organizacji nosili mundury wzoru austriackiego oraz maciejówki z orzełkiem. Ruch strzelecki finansowany był przez jawny, utworzony w 1912 r., Polski Skarb Wojskowy w Zakopanem.
Całym ruchem niepodległościowym kierowała Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W przygotowaniach tych czynny udział brał "Sokół". W 1912 r. powołał on Polowe Drużyny Sokole - umundurowane, prowadzące szkolenie wojskowe na różnym szczeblu. Z "Sokołem" współdziałał ruch harcerski (skauting). Wojskowego charakteru nabrała organizacja wiejskich "Drużyn Bartoszowych" (1908 r.).
Polscy organizatorzy tych ruchów mieli cele niepodległościowe, toteż z czasem popadali w konflikt z Austriakami.
Gdy rankiem 6 sierpnia 1914 r. Piłsudski wyprowadził z Krakowa swoją Kompanię Kadrową, wojna z Rosją nie była jeszcze wypowiedziana. Było to jego osobiste działanie, zmierzające do stworzenia Legionów Polskich. Rozpoczynał się nowy rozdział w historii polskiej wojskowości.